روز دختر به نام کریمه اهل بیت خورد/ آیا حضرت معصومه(س) شهید شد؟

گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس ـ رسول حسنی؛ زنان بنی هاشم به ویژه آنانی که از شجره طیبیه پیامبر(ص) بودند در همه مقاطع مهم و رویدادهای سیاسی کنار مردانشان بودند و صاحب بصیرت و بینش سیاسی بودند. این بینش سیاسی دست پنهان مشی سیاسی ائمه بود که بدون آن رسیدن به هدفی که پیامبر(ص) ترسیم کرده بود مشکل و یا حتی غیر ممکن بود.

بصیرت سیاسی زنان بنیهاشم

حضور حضرت خدیجه(س) در کنار پیامبر(ص)، حضور حضرت زهرا(ص) در کنار امیرالمومنین(ع) و حضور حضرت معصومه در کنار امام رضا(ع) از موارد شایان ذکری است که باید آن را مورد بررسی قرار داد. گذشته از این حضور زنانی چون، امایمن، امهانی، امسلمه در رشد و اعتلای اسلام مثال زدنی است.

«امایمن» کنیز حضرت آمنه(ص) بود که بعدها افتخار آن را داشت که پیامبر را در کودکی پرستاری کند. این بانوی بزرگ اسلام جزو کسانی است که در سکوت معنا دار اهل مدینه بعد از ارتحال نبی مکرم اسلام به حدیث غدیر و فدک شهادت داد. پیامبر ایشان را جزو زنان بهشتی معرفی کرده است. در اوضاع نابسامانی که بر سر جانشینی پیامبر(ص) اختلاف داشتند امایمن بر خلاف مردانی که در غزوات شرکت داشتند راه درست را ترسیم کرد.

ام هانی از زنان ممتازی است که نه سبب انتسابش به امام علی(ع) به عنوان خواهر بلکه به سبب همان بصیرت دینیاش قابل ستایش است. این بانوی بزرگ اسلام افتخار این را داشت که معراج از خانه او آغاز شود. ام هانی 46 حدیث از پیامبر نقل کرده است. او از راویان حدیث ثقلین و از جمله کسانی است که حدیث غدیر را نقل کرده است.

امسلمه در اکثر وقایع صدر اسلام حضور دارد ایشان در سالهای نخست بعثت به پیامبر ایمان آورد و جزو اولین مسلمانان بود. همچنین از مهاجرینی بود که همراه جعفر بن ابیطالب به حبشه هجرت کرد و افتخاری همسری پیامبر را نیز داشت.

در هنگام هجرت به مدینه اقوام امسلمه مانع او شدند و این بانوی عظیم شان یک سال در فراق فرزندش گریست تا توانست به مدینه مهاجرت کند. ام سلمه در غزوات و سریههای متعددی چون خیبر، حدیبیه، خندق، حنین و فتح مکه رسول خدا را همراهی کرد. همچنین جزو کسانی بود که مدام به زیارت شهدای احد میرفت.

امسلمه در جریان سب امام علی(ع) در مسجد خطبه خواند و معاویه را رسوا نمود. همچنین در کنار امام حسن(ع) و امام حسین(ع) همان موضع خود را حفظ کرد. علاوه بر اینها امسلمه احادیث فراوانی از حضرت رسول (ص) نقل کرده است که در کتب فریقین دیده می شود. احادیث وی که مشتمل بر ۳۷۸ حدیث می باشد، در مجموعه ای به نام مسند امسلمه جمع آوری شده است.

حضرت زینب(س) اسوهای بی بدیل

علاوه بر زنانی که به آن اشاره شد باید از سلسله مبارکه این زنان به نقش حضرت زینب(س)، حضرت امکلثوم(س)، حضرت سکینه(س) و حضرت رباب(س) اشاره داشت. هر کدام از این زنان دارای مقامات منحصر به فردی است که از شرح آنها به دلیل بسط مطلب صرفنظر کردیم و به تنها نقش حضرت زینب(س) اشاره میشود.

حضرت زینب(س) هر چند داری مقام عصمت نبودند اما به مرز عصمت رسیدند و دارای جلالت شان و عظمتی زهرا گونه بودند که بعد از شهادت امام حسین(ع) در حالی که امام سجاد(ع) به امامت منسوب شدند، ایشان از جانب برادر و امر خداوند ولایت ظاهری داشتند.

تنفیذ مقام ولایت ظاهری به حضرت زینب(س) که همه را به جز امام سجاد(ع) ملزم به تبعیت از ایشان میکرد کمتر از حدیث لیله مبیت نبود که امام علی(ع) شب را در بستر پیامبر خوابیدند تا جان پیامبر حفظ شود. همچنان که در عصر عاشورا، در درالاماره کوفه و کاخ سبز دمشق و خرابه شام جان امام سجاد(ع) به خطر افتاد و دشمن قصد کشتن ایشان را داشت که هر بار به دلیلی میسر نشد. اگر حضرت زینب(س) دارای مقام ولایت نبود یا از پذیرش رسالت ولایت بر اصحاب برادر سرباز میزد چه بسا نسل امامت منقطع میشد. به بیان دیگر بار این مسئولیت بسیار دشوارتر از داغ مصایبی است که این بانوی بزرگوار دیده و تحمل کرده است. چنان که هر سخنی یا خطبهای که از امام سجاد(ع) بود به حضرت زینب نسبت داده میشد تا اتفاقی برای آن حضرت نیفتد.

در تداوم نهضت زینبی

حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ نیز دارای ویژگیهای ممتازی است که او را به مرز عصمت رساند و ملقب به «معصومه» شد. حضرت فاطمه معصومه(س) بعد از آنکه پدر بزرگوارش با زهر جفا در زندان هارون به شهادت رسید. و تحت سرپرستی و حمایت برادرش امام رضا ـ علیه السّلام ـ قرار گرفت که «مأمون» وجود اقدس امام هشتم را از کانون خانواده جدا نمود و به اجبار به خراسان فراخواند و به اقامت اجباری در خراسان وادار نمود.

بعد از سفر امام رضا(ع) به خراسان حضرت معصومه(س) تصمیم به هجرت گرفتند. این را در نظر داشته باشیم که هنگام بدرقه امام رضا(ع) به مرو ایشان امر به گریستن مردمی که قصد بدرقهشان را داشتند، کردند. این اقدام سیاسی امام رضا(ع) البته از نگاه خواهرش قابل درک بود. چرا که بیانگر این مطلب بود که مامون این سفر را ترتیب داده تا سرانجام او را به شهادت برساند. علت این سفر از دو منظر قابل بررسی است.

طبق برخی از گزارش ها علت سفر حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ به ایران جهت دیدار با برادرشان بود تا از محضر علمی و معنوی آن حضرت سود برد از این رو تصمیم گرفت برای زیارت برادرش از مدینه به مقصد خراسان حرکت بکند و در سال ۲۰۱ هجری وارد ایران گردید.

طبق نقل دیگر امام رضا(ع) بعد از ورودش به خراسان نامهای خطاب به حضرت معصومه(س) مرقوم فرموده که آن را توسط یکی از غلامانش به مدینه منوره ارسال فرمود. امام به غلامش دستور داد که در هیچ منزلی توقف نکند تا در اندک زمان ممکن آن نوشته را به مدینه برساند. و حضرت معصومه به مجرد رسیدن نامه برادرش خود را آماده سفر نمود.

دلایل بالا چنان که باید ضرورت سفر را توجیه نمیکند چرا که امام رضا(ع) حتی امام جواد(ع) یا برادران دیگرش را دعوت نکردند. به این دلایلی که ذکر شد میتوان موارد زیر را نیز به کار بد.

سیاست مأمون که خلیفه مسلمین بود ابتدا درصدد جلب نظر علویان به سوی خود بود و سیاست خوبی با علویان داشته ولی بعداً این سیاست تبدیل به شکنجه و آزار و اذیت علویان منجر گشت. شاید به همان خاطر حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله علیها ـ و سایر امامزادگان دست به سفر زدند. این مسأله بعد از شهادت امام رضا(ع) به سال ۲۰۲ قمری شدت گرفت و مأمون طی نامهای به بنی عباس و موالی آنها در بغداد، پایان سیاست گرایش به علویان را اعلام کرد و سیاست سابق دولت عباسی در قتل عام شیعیان و سرکوب طالبیان را به رویهی ثابت خود قرار داد.

اما نکتهای که حائز اهمیت است مسیر سفر حضرت معصومه(س) منطبق بر مسیر حرکت امام رضا(ع) نبود. حضرت معصومه(س) مسیرهایی را انتخاب نمودند که برادرشان ار آن منع شده بود. این مسیر علاوه بر آنکه مسیر مدینه به مرو را دورتر میکرد نکته مهمی داشت که از شهرهایی شیعه نشین میگذشت که این موقعیتی مناسب بود تا جریان سفر امام رضا(ع) و حوادث قبل از سفر و بعد از آن به شیعیان گفته شود و هجرت حضرت معصومه(س) ایجاد سوال کند. به بیان روشنتر حضرت معصومه(س) قصد داشتند تا هدف از سفر برادرشان را تبلیغ و تبیین کنند و فرهنگ ناب و اصیل اسلامی را بیان کنند.

انتخاب قم از جانب حضرت معصومه برای گذراندن دوره بیماریشان که ناشی از خوراندن سم به ایشان بود نشان از بصیرت سیاسی حضرت داشت چرا که مرکز تجمع مخالفان دولت عباسی بود و دلیلی است بر انتخاب و اراده آن حضرت در این سفر.

خلاصه آنکه  نامه امام رضا (ع)، سیاست مأمون، دیدار امام رضا (ع)، تبلیغ امامت و مذهب تشیع، انتخاب مسیر و از همه مهمتر جوّ اختناق و فشار حاکم بر عراق از جمله دلایل تاریخی است که حضرت معصومه(س) به سمت ایران حرکت کرد و در این راه سعی در تبلیغ امامت و مذهب تشیع داشتند.

کتمان شهادت حضرت معصومه(س)

اما جدای از این عدم شناخت ما نسبت به این بانوی مجلله مسئله شهادت آن برزگوار است که به وفات از آن یاد میشود که ظلمی مضاعف در حق ایشان است. دشمنان تشیع همیشه سعی در به انزوا کشاندن زنان بنیهاشم داشتند چرا که این زنان با درک و فهم بالایی که داشتند همیشه خطری جدی برای پایههای سلطنتشان محسوب میشدند.

از این منظر با چشم کینه ورزانهای به حضرت معصومه(س) نگاه میشد. ایشان در مسیر حرکت به مرو به ساوه رسیدند. مردم این شهر در آن عصر از دشمنان سرسخت خاندان نبوت بودند، از این رو وقتی که موکب حضرت معصومه علیهاالسلام و همراهانش به ساوه رسید، به آن حمله کردند و جنگ سختی درگرفت، برادران و برادرزادگان حضرت معصومه علیهاالسلام در این جنگ به شهادت رسیدند، حضرت معصومه همچون عمهاش زینب علیهالسلام وقتی که بدنهای پاره پاره آنها را که 23 تن بودند دید، به شدت غمگین گشته و بر اثر آن بیمار شد و سپس روانه قم شد و در قم بیماری او ادامه یافت و پس از 16 یا 17 روز رحلت کرد.

و در روایت دیگر آمده: هارون بن موسی بن جعفر علیهالسلام همراه 23 نفر از بستگانش که یکی از آنها خواهرش حضرت معصومه علیهالسلام بود، در یک کاروانی وارد ساوه شدند، دشمنان اهل بیت علیهالسلام به هارون که در حال غذا خوردن بود، حمله کردند و او را به شهادت رساندند و افراد دیگر کاروان را مجروح و پراکنده ساختند. همچنین زنی از دشمنان اهل بیت در غذای حضرت معصومه علیهالسلام زهر ریخته و آن بانوی گرامی را  مسموم کردند.

حضرت معصومه بعد از غالب شدن بیماری به شهر قم رفته و در آنجا بستری شدند و طولی نکشید که در قم به شهادت رسید. انتخاب مسیر حرکت به مرو توسط حضرت معصومه و انتخاب شهر قم که بارها به عظمت این شهر توسط ائمه تاکید شده و شهادت امام رضا(ع) یک سال بعد از آن، همه نگاهها را به اهمیت سیاسی این سفر معطوف میکند که نیازمند مطالعه بیشتری است.

انتهای پیام / 161